Hokjes: zo komen we eraan, zo komen we er vanaf
Je bent man of vrouw, toch? We vinden het lastig om ons open te stellen voor andere opties. Maar waarom eigenlijk? En komt daar verandering in? Non-binaire journalist Kevyn Levie zoekt het uit.
Dit artikel verscheen in OneWorld Magazine 02/2020
Een attractie, dat voel ik me soms op straat. Een hoekige kaaklijn én een jurk of hakken, wat ben je dan? Een trans vrouw? Een homo-man? Sommige mensen lachen, alsof je het niet meent en een grapje maakt. Anderen kijken verward of afkeurend. Als er iemand naast me loopt, wordt die ook aan extra blikken onderworpen. Mensen lijken te móéten weten ‘wat’ iemand is.
De binaire indeling van de wereld in twee seksen zit er bij de meeste mensen diep in. Van jongs af aan krijgen we mee wat hoort bij man of vrouw zijn, en bij veel ouders beginnen de verwachtingen daarover meteen na de twintigwekenecho. Kinderen van twee jaar zijn zich al bewust van gender en hebben een voorkeur voor genderspecifiek speelgoed geïnternaliseerd, blijkt uit onderzoek van Amerikaanse psychologen. Hersenonderzoek laat zien dat volwassenen binnen minder dan een vijfde van een seconde inschatten of iemand een man of een vrouw is, en daarop vervolgens hun gedrag en verwachtingen baseren.
“Kijk bijvoorbeeld naar wat er gebeurt als twee mensen tegen elkaar botsen”, zegt Linda Duits, als mediawetenschapper verbonden aan de Universiteit Utrecht met een bijzondere interesse voor gender en seksualiteit. Hoe ze reageren, hangt af van of ze de ander zien als man of als vrouw. Hoe ervaar je het fysieke contact? Zie je de botsing als agressief of bedreigend (bij een man eerder dan bij een vrouw)? Bied je je excuses aan en op welke manier? “Als je in zo’n situatie niet meer van aannames en codes kunt uitgaan, wordt het onduidelijk wat je kunt verwachten en moet doen. Datgene wat de binaire sekse-indeling doorkruist, brengt vaste zekerheden van mensen aan het wankelen.”
Omdat de aanwezigheid van non-binaire mensen breekt met hoe mensen gewend zijn te denken over gender, worden zij vaak gestigmatiseerd: niet begrepen of niet geaccepteerd door vrienden, bij familie, op hun werk of op straat. Dat concludeert Movisie-onderzoeker Afiah Vijlbrief in een van de weinige studies naar het leven van non-binaire personen in Nederland. “Vooral non-binaire personen die openlijk uitdragen wie ze zijn, krijgen te maken met discriminatie en transfobie, en soms zelfs met fysiek geweld”, zegt Vijlbrief. “Velen vermijden daarom het stigma door naar buiten toe te ‘assimileren’ in de binaire maatschappij. Ook binnen de lhbti+-gemeenschap — en zelfs binnen de trans gemeenschap — is dat soms nodig, omdat zelfs daar nog erg binair wordt gedacht.” Ook daar overheerst de wens om óf man óf vrouw te zijn.
